Formacja duchowa alumnów

Wrocławskie Wyższe Seminarium Duchowne przeszło drogę ostatnich pięćdziesięciu lat wspólnie z całym Kościołem katolickim, przeżywając najpierw trudy pierwszych powojennych lat, później wchłaniając w siebie nurty przygotowujące Sobór Watykański II, a wreszcie wprowadzając soborowe zalecenia w życie. Prześledzenie głównych kierunków przemian zachodzących we wrocławskim seminarium wskazuje wyraźnie na pewien ewolucyjny proces. Zaobserwować można przechodzenie od modelu formacji opartej wyraźniej na formule życia zakonnego do modelu wspólnoty żyjącej bardziej problemami pastoralnymi i zaangażowanej w pulsujące wiarą życie Kościoła lokalnego już na etapie formowania kapłańskiego powołania.

1. Z historii formacji duchowej

a) Tradycja przedwojenna

Już na wstępie tego przedłożenia warto zdać sobie sprawę z aspektu kontynuacji zawartego w powojennej duchowej formacji seminaryjnej. Ciągłość odzwierciedlała się nie tylko w samych murach budynków, ale także w katolickim stylu formacyjnym, jaki panował we wrocławskim środowisku seminaryjnym przecież także już przed II wojną światową. „Duch jest tym, który daje życie” (J 6,63). Tymi słowami zaczynał się tekst regulaminu wrocławskiego seminarium „Albertinum” we Wrocławiu-Karłowicach, podpisany przez ks. kard. Adolfa Bertrama w święto Piotra Kanizjusza 1939 r.[1]

W dziale Troska o pobożność kapłańską ten przedwojenny regulamin przynosił znane nam także dziś takie zalecenia, jak udział we wspólnych porannych i wieczornych modlitwach, półgodzinne rozmyślanie przed Mszą św. przygotowane wieczorem poprzedniego dnia, udział w codziennej liturgii Mszy św. i — o ile to możliwe — również codzienna Komunia św. (z usilnie podkreślonym obowiązkiem piętnastominutowego po niej dziękczynienia). Przedwojenny regulamin wymieniał dalej wspólne nawiedzenie Najśw. Sakramentu po obu głównych posiłkach, codzienny examen conscientiae particulare i examen generale, czytanie duchowne przed kolacją w kaplicy, wspólnie odmawianą przed kolacją Litanię Loretańską i jedną dziesiątkę różańca (pozostałe dziesiątki odmawiano prywatnie).

Oprócz wymienionych codziennych praktyk pobożnych regulamin zalecał też praktyki okresowe: cotygodniową spowiedź, comiesięczne skupienie w połączeniu z wieczystą adoracją wystawionego Najśw. Sakramentu, całonocną adorację eucharystyczną (grupami) po każdej pierwszej niedzieli miesiąca wraz z odpowiednią konferencją. Nabożeństwa Eucharystyczne przewidziane były też we wszystkie niedziele i święta, w piątki poświęcone Najświętszemu Sercu Pana Jezusa, w święto Alberta Wielkiego, w ostatni dzień roku, w dzień wstąpienia alumnów do seminarium, we wszystkie wieczory rekolekcyjne oraz przez cały maj. Dzień koronacji papieża wyróżniać się miał natomiast odpowiednim kazaniem i odśpiewaniem Te Deum.

Alumni brali również udział w nabożeństwach katedralnych w niedziele i święta. Podkreślona była też wspólna modlitwa brewiarzowa[2]. Regulamin kończył się słowami św. Pawła: „Ty natomiast trwaj w tym, czego się nauczyłeś” (2 Tm 3).

b) Powojenna odnowa formacji

W zmienionej rzeczywistości zewnętrznej, ale w tym samym katolickim duchu, podejmowano po zakończeniu II wojny światowej formację przyszłych pasterzy, którzy kształtują oblicze dolnośląskiego Kościoła do dzisiaj. Nasze retrospektywne spojrzenie na przeszłość wielopostaciowej formacji kandydatów do kapłaństwa we Wrocławiu skupimy w tym momencie na samych początkach odnowionej formacji duchowej w trudnych latach czterdziestych i pięćdziesiątych.

Już pierwszy statut obowiązujący we wrocławskim Wyższym Seminarium Duchownym w roku akademickim 1947/48 podkreślał, jako cel pobytu w seminarium, co następuje:

„Alumni winni osiągnąć jak najwyższy stopień religijnej więzi z Bogiem przez wyrobienie wewnętrzne i zdobycie wiedzy. Prowadzi do tego: intensywna współpraca z łaską powołania, nacechowana miłością współpraca z przełożonymi i gorliwa praca nad sobą”[3].

- ojcowie duchowni

Spośród seminaryjnych moderatorów szczególną odpowiedzialność za pomoc alumnom w osiągnięciu ich „wyrobienia wewnętrznego” nieśli ci, którzy obarczeni zostali funkcją ojców duchownych. Ich szczególna rola zaznaczyła się bardzo wyraźnie już od pierwszych lat powojennego istnienia naszego domu. Według Statutu Wyższego Seminarium Duchownego, obowiązującego od 1 stycznia 1952, ojciec duchowny „ma mieszkać stale w Seminarium i jest kierownikiem życia wewnętrznego alumnów, mającym zaprawiać ich słowem i przykładem do doskonałości kapłańskiego życia”[4].

Zadania ojca duchownego zostały tak oto opisane w ówczesnym regulaminie:

* ojciec duchowny wygłasza raz na tydzień konferencje duchowne;
* raz na miesiąc przeprowadza dzień skupienia;
* wygłasza rekolekcje alumnom nowo przyjętym i przed święceniami; natomiast rekolekcje na początku roku i wielkopostne może wygłaszać on sam albo inny zaproszony kapłan;
* spowiada codziennie w kaplicy lub w swoim mieszkaniu;
* przeprowadza rozmowy duchowne (w zasadzie jedną na miesiąc z każdym alumnem);
* szczególną troską otacza rok pierwszy;
* prowadzi wykłady z teologii ascetycznej i mistycznej, a postępy w tej materii śledzi w rozmowach indywidualnych;
* nie pełni żadnego innego urzędu w seminarium;
* nie bierze udziału w naradach przełożonych oceniających alumnów;
* nie zajmuje stanowiska w sprawie dopuszczenia alumnów do święceń;
* przekazuje swoje uwagi (wyłącznie o charakterze ogólnym) ordynariuszowi diecezji, rektorowi seminarium, innym spowiednikom seminaryjnym[5].

Pierwszym ojcem duchownym w seminarium wrocławskim był o. Franciszek Sąsiadek SJ.

- spowiednicy

Ważną rolę w formowaniu powołania kapłańskiego w seminarium pełnili też zawsze spowiednicy, współdziałający na polu duchowym z ojcami duchownymi alumnów. Statut z 1951 roku mówił o spowiednikach kandydatów do kapłaństwa co następuje:

* mają być oni wyznaczeni specjalnym aktem przez ordynariusza;
* nie mogą być spowiednikami przełożeni ani profesorowie alumnów, a to dla wyraźnego rozdzielenia forum internum od forum externum;
* powinni służyć okazją do spowiedzi raz na tydzień;
* oprócz spowiedników zwyczajnych mianowani też będą spowiednicy nadzwyczajni, a rektor powinien przysłać spowiednika nadzwyczajnego do seminarium na życzenie alumna bez pytania o przyczynę;
* spowiednika seminaryjnego obowiązują identyczne jak ojców duchownych zasady wypowiadania się na temat alumnów[6].

Od lat pięćdziesiątych spośród kilkunastu seminaryjnych spowiedników większość stanowili księża diecezjalni, uzupełnieni przez posługujących sakramentem pokuty ojców ze zgromadzeń księży jezuitów, ojców dominikanów, franciszkanów, kapucynów, redemptorystów i salezjanów. Na przykład w 1965 r. było w sumie 12 spowiedników seminaryjnych. Na szczególną uwagę zasługuje ojciec karmelita, ks. Pius Patecki, który jest spowiednikiem alumnów już 31 lat, od 1966 r.

Pod kierunkiem tak dobieranych kierowników duchowych alumni mieli wzrastać poprzez udział w regularnych praktykach modlitewnych. Wyróżniano spośród nich praktyki codzienne obowiązkowe, codzienne zalecane i praktyki okresowe.

- religijne praktyki alumnów

Codzienne praktyki religijne alumnów zostały określone w sposób, który po pewnych modyfikacjach i ubogaceniach służy seminaryjnej wspólnocie do dziś:

* wspólne modlitwy poranne z rozmyślaniem;
* uczestniczenie we Mszy św.;
* południowy rachunek sumienia szczegółowy i Anioł Pański;
* odmówienie cząstki różańca i Litanii do Matki Bożej;
* czytanie duchowne;
* nawiedzenie Najświętszego Sakramentu;
* modlitwy wieczorne z ogólnym rachunkiem sumienia;
* modlitwa brewiarzowa (częściowo prywatnie, a częściowo chóralnie — mianowicie dla tych, którzy otrzymali już święcenia wyższe).

Zalecano dodatkowo, jako praktyki codzienne, następujące akty pobożności:

* Komunia św.;
* dłuższa adoracja prywatna Najśw. Sakramentu.

Istniał też od początku pewien zestaw praktyk okresowych, uzupełniających modlitewno-ascetyczną formacje alumnów:

* spowiedź przynajmniej raz na tydzień;
* udział w okresowych nabożeństwach w kaplicy seminaryjnej;
* udział w uroczystych nabożeństwach katedralnych;
* konferencje ascetyczne ojca duchownego;
* miesięczny dzień skupienia;
* rozmowy ascetyczne z ojcem duchownym w zasadzie raz na miesiąc;
* rekolekcje: każdego roku na początku studiów oraz w Wielkim Poście, a ponadto przed święceniami[7].

Rekolekcje w roku akademickim 1947/48, zarówno na początek roku, jak i wielkopostne, głosił pierwszy ojciec duchowny Wrocławskiego Seminarium Duchownego, o. Franciszek Sąsiadek SJ. W następnych czterech latach pojawiają się wśród rekolekcjonistów seminaryjnych takie nazwiska, jak o. prof. Albert Wojtczak OFM, o. Marian Pirożyński CSSR, o. Antoni Kuśmierz SJ, o. Jan Roztworowski SJ, o. Błaszczyk SJ, ks. prof. S. Zdanowicz, o. Józef Pachucki SJ, ks. prof. H. Grządziel, ks. Mirewicz SJ.

Warte jest też wspomnienia, że do dnia 4 XI 1949 r., kiedy to wszystkie istniejące organizacje zostały rozwiązane, istniały w WSD stowarzyszenia alumnów o charakterze formacyjnym: Koło Kleryków Abstynentów i Sodalicja Mariańska Alumnów, która w 1948 r. liczyła 46 członków.

W kontekście zagadnienia ewolucji formacji duchowej alumnów wrocławskich warto zwrócić uwagę na pewne nowe akcenty, jakie w regulaminie obowiązującym od 1991 roku pojawiły się w zakresie praktyk modlitewno-ascetycznych:

* Nieszpory niedzielne i świąteczne wymienione są jako obowiązkowe (dawniej objęte były zaleceniem udziału jednej z grup kleryków w Nieszporach odprawianych w Katedrze);
* wymieniona jest czwartkowa adoracja Najśw. Sakramentu oraz środowe nabożeństwo pokutne;
* wskazane jest czwartkowe nabożeństwo poranne;
* wymienione zostały z nazwy nabożeństwa wielkopostne (Droga Krzyżowa i Gorzkie Żale) oraz nabożeństwa majowe, czerwcowe i październikowe;
* jako praktyki dobrowolne i zalecane wspomniane są osobiste dni skupienia i cotygodniowa Droga Krzyżowa[8].

Dawniejsze akcenty duchowości seminaryjnej zbliżające styl życia do duchowości zakonnej to na przykład obecne w wyjaśnieniach z 1959 r. polecenie zachowywania obowiązkowego milczenia codziennie w czasie obiadu i kolacji, przy czym w czasie kolacji regulamin polecał wspólne czytanie lektury duchownej.

2. Aktualny stan formacji duchowej[9]

W tak chlubną tradycję powojennego odnowienia i posoborowego pogłębienia seminaryjnej formacji duchowej weszło grono aktualnych moderatorów pobożności wspólnoty seminaryjnej, na które składa się zespół czterech ojców duchownych i kilkunastu spowiedników alumnów. Każdy z ojców duchownych ma pod swoją opieką konkretny rocznik, któremu poświęca czas w ramach cotygodniowych spotkań formacyjnych w kaplicach oraz na spotkaniach indywidualnych, które wyznaczane są kilka razy w ciągu roku. W roku akademickim 1996/97 podział ten przedstawiał się następująco:

rok I (Henryków) — o. Ryszard Groń
rok II — o. Adam Dereń i o. Włodzimierz Wołyniec
rok III i IV — o. Andrzej Siemieniewski
rok V i VI — o. Aleksander Radecki

Na poszczególnych rocznikach zwraca się silniejszą uwagę na szczególnie przydatne na danym etapie formacji tematy:

* Rok I stanowi wyraźnie wyodrębnioną jednostkę formacji duchowej ze względu na stworzenie w roku 1990 specjalnego annus propedeuticus w filii seminarium w Henrykowie. Głównym zamysłem jest tutaj wprowadzenie kandydata na członka społeczności seminaryjnej w życie chrześcijańskiej wspólnoty modlitewnej, co domaga się radykalnej przemiany mentalności i świadomego przeformułowania wielu struktur myślenia. Henrykowskie „odosobnienie” ma dać ku temu okazję, stanowiąc rodzaj quasi-monastycznego wstępu do następnych pięciu lat seminaryjnego życia.
* Rok II podejmuje tematy związane w znacznym stopniu z tak zwaną formacją ludzką, a to według zaleceń adhortacji Pastores dabo vobis, 43-44.
* Rok III i IV mają za zadanie pogłębić wrażliwość na słowo Boże, zachęcić do głębszego uczestniczenia w Eucharystii i sakramencie pojednania oraz w modlitwie, szczególnie brewiarzowej, a także do „szukania Chrystusa w biednych, maluczkich, chorych, grzesznikach i niewierzących” (PDV 45).
* Rok V i VI wprowadzają już bezpośrednio w posługę duszpasterską, otwierając coraz szerzej na „udział w pasterskiej miłości Jezusa” (PDV 57-58).

Czas każdego formacyjnego roku obfituje też w najrozmaitsze okazje do pogłębienia pobożności, cementowania braterskiej wspólnoty oraz do uczenia się wychodzenia naprzeciw potrzebom innych ludzi: najpierw — członków seminaryjnej wspólnoty; a potem — potrzebujących ze środowiska diecezji. Można wymienić tu kilka spośród takich okazji o znacznym aspekcie formacyjnym: przygotowanie misterium wigilii Uroczystości Narodzenia Pańskiego przez rok II; pielgrzymka piesza przed obłóczynami — alumni roku III; pielgrzymka obłóczonych na roku III; posługa lektorów z roku III i akolitów z roku IV w sprawowaniu liturgii i przygotowaniu nabożeństw seminaryjnych; przewodniczenie modlitwom przez diakonów we wspólnocie seminaryjnej; koncelebrowana w seminarium Eucharystia neoprezbiterów, niedługo po ich święceniach.

Dla całości atmosfery modlitewno-formacyjnej wrocławskiego Wyższego Seminarium Duchownego nie bez znaczenia jest fakt, że ojcowie duchowni utrzymują więź z innymi ośrodkami formacji seminaryjnej przez udział w ogólnopolskich zjazdach ojców duchownych w ramach formacji permanentnej lub w ramach pracy na rzecz budzenia nowych powołań.

Z całą pewnością dewizą duchowej formacji alumnów Wyższego Seminarium Duchownego we Wrocławiu pozostaje zdanie Jezusa Chrystusa zapisane w Ewangelii Jana: „Duch jest tym, który daje życie” (J 6,63). Sens wszystkich podejmowanych wysiłków formacyjnych streszcza się w tym jednym: o ile intelektualnej, teologicznej wiedzy i racjonalnym podstawom filozoficzno-historycznym towarzyszy otwartość na działanie Ducha Świętego, o tyle (i tylko w takiej mierze) mówić można o rozwijającym się coraz bardziej w ciągu sześciu seminaryjnych lat wewnętrznym życiu prezbitera dolnośląskiego Kościoła.

Przypisy

[1] Por. Lebens und Arbeitsordnung des Erzbischöflichen Priesterseminars Albertinum in Breslau-Carlowitz, Breslau 1939, s. 1.
[2] Por. tamże, rozdz. III, art. 1.
[3] Statut Wyższego Seminarium Duchownego we Wrocławiu z roku 1947/48, rozdz. IV, art. 20.
[4] Statut Wyższego Seminarium Duchownego we Wrocławiu z roku 1951, rozdz. V, art. 36.
[5] Por. tamże, rozdz. V, art. 40-47.
[6] Por. tamże, rozdz. V, art. 48-53.
[7] Por. tamże, rozdz. II, art. 7-9.
[8] Por. Regulamin Wyższego Seminarium Duchownego we Wrocławiu z roku 1991, rozdz. II, art. 9.
[9] Szersze informacje na temat ojców duchownych i spowiedników w WSD w latach 1976-1994 zamieszczone są w artykule: I. Dec, Metropolitalne Wyższe Seminarium Duchowne we Wrocławiu w latach 1976-1994, [w:] Patientia et Caritas, red. I. Dec, Wrocław 1995, s. 271-292.